ค้นหาองค์ความรู้

ผึ้งโพรง เป็นผึ้งพื้นเมืองของประเทศไทย โดยธรรมชาติจะทำรังด้วยการสร้างรวงซ้อนกันเป็นขั้น ๆ อยู่ในโพรงไม้ โพรงดินภายในใต้หลังคา หรือตามฝาบ้านที่มีปากทางเข้าออกค่อนข้างเล็ก แต่ภายในมีกว้างพอ ที่จะสร้างรวงรังได้ ชอบสร้างรังในที่มืดมิดชิด ผึ้งโพรงเป็นผึ้งที่มีอัตราการแยกรังค่อนข้างบ่อยครั้ง เมื่ออาหารขาดแคลนมีโรคหรือศัตรูรบกวน

ผึ้งเป็นแมลงที่สังคมที่อยู่เป็นครอบครัวใหญ่ หรือเป็นกลุ่มสมาชิกภายในรัง แต่ละรังจะเป็นหนึ่งครอบครัว (colony) ประกอบด้วย ๓ วรรณะ คือ ผึ้งนางพญา (queen) ผึ้งตัวผู้ (drone) ผึ้งงาน (worker) ซึ่งภายในหนึ่งรังจะมี ผึ้งนางพญาหนึ่งตัว ผึ้งตัวผู้หลายร้อยตัว และผึ้งงานเป็นหมื่น ๆ ตัวหรือมากกว่านั้น

ก่อนจะมาเป็นทำอาชีพนี้ ด้วยใจรักและสนใจ จึงไปรับการอบรมตามโครงการส่งเสริมการเลี้ยงผึ้งโพรง ณ ศูนย์วิจัยพืชสวน (ปัจจุบันก็ยังมีอยู่) เมื่อไปอบรม ศึกษาเรียนรู้ จึงได้กลับมา และเริ่มลงมือทำ ลังไม้ด้วยตนเอง โดยใช้ไม้ที่มีในสวน  และนำไปวางในสวนผลไม้ สวนผสม โดยเน้นพื้นที่ปลอดจากสารเคมี

อุปกรณ์ในการเลี้ยงผึ้งโพรงไทย

๑. กระป๋องรมควัน

๒. หมวกคลุมศีรษะ

๓. กล่องขังนางพญา

๔. มีด

๕. คอนผึ้ง ทำด้วยไม้เนื้อแข็ง ทั้งหมด ๔ อัน ทำเป็นกรอบสี่เหลี่ยม

๖. กล่องเลี้ยงผึ้ง ทำด้วยแผ่นไม้เป็นรูปสี่เหลี่ยม มีความยาว ๕๐ ซม. ความกว้าง ๔๑ ซม. ความสูง ๒๔ ซม.

๗. แผ่นรังเทียม (Foundation)หรือแผ่นฐานรวงคือ แผ่นไขผึ้ง ที่ถูกพิมพ์ให้เป็นรอยตารางทั้งหกเหลี่ยม ทั้งสองหน้า นำมาตรึงตรงกลางของคอน เพื่อที่จะให้ผึ้งงานสร้างหลอดรวง

๘. อุปกรณ์อื่น ๆ เช่น ค้อน ตะปู เลื่อย ลวด มีด ฯลฯ

ขั้นตอนในการเลี้ยงผึ้งโพรงไทย

๑. เลือกสถานที่สำหรับตั้งรัง

๒. หาผึ้งโพรงจากธรรมชาติ เพื่อนำมาเลี้ยง

๓. การดูแลรักษา

สถานที่เลี้ยงผึ้ง     

การเลือกสถานที่สำหรับตั้งรัง

การเลือกสถานที่สำหรับตั้งรัง ควรจะอยู่ในที่ที่ร่มรื่น แสงสว่างสาดส่องรำไร อาจเป็นใต้ต้นไม้ก็ได้ ลมพัดไม่แรง มีแหล่งน้ำสะอาดอยู่ใกล้ ๆ มีแหล่งอาหารอุดมสมบูรณ์ ได้แก่ ดอกไม้ผลต่าง ๆ ดอกไม้ป่า ดอกวัชพืช และดอกพืชไร่ต่าง ๆ บริเวณที่ตั้งรังผึ้ง จะต้องไม่อยู่บริเวณที่มีการเปิดแสงไฟตลอดคืน เพราะจะทำให้ผึ้งออกมาเล่นแสงไฟ เป็นเหตุให้ผึ้งไม่ได้รับการพักผ่อน และมีอายุสั้น

การหาผึ้งโพรงจากธรรมชาติ เพื่อนำมาเลี้ยง

ก่อนที่จะจับผึ้งมาเลี้ยง ต้องสำรวจดูว่ามีผึ้งอยู่ที่ใดบ้าง ในการจับผึ้งมาเลี้ยง ควรกระทำในเวลาเย็น เพราะเป็นช่วงที่ผึ้งงานกำลังจะกลับรังเกือบหมด โดยทำเป็นขั้นตอน ดังนี้

๑. เตรียมกล่องเลี้ยงผึ้ง คอน เครื่องพ่นควันสยบผึ้ง กล่องขังนางพญา และอุปกรณ์ต่าง ๆ ให้พร้อม

๒. เตรียมบริเวณที่จะจับ ให้มีความสะดวกต่อการปฏิบัติงาน โดยกำจัดสิ่งกีดขวางให้หมดก่อน จากนั้นสำรวจดูว่าผึ้งมีจำนวนรวงประมาณเท่าใด

๓. พ่นควันให้ทั่วทั้งรังทั้งหมด เพื่อสยบผึ้ง ระวังอย่าให้มากเกินไป อาจทำให้ผึ้งตายได้

๔. จากนั้น ใช้มือค่อย ๆ จับรวงผึ้ง และค่อย ๆ ดึงรวงผึ้งใส่ภาชนะ ที่ละรวง ในการเคลื่อนไหวร่างกาย ควรกระทำอย่างช้า ๆ

๕. ในขณะที่ดึงรวงผึ้งนั้น ต้องระวังจับให้เบา ๆ เพราะรวงผึ้งอาจจะบี้แบน ทำให้เสียหาย ขณะที่ดึงรวงผึ้งนั้น ต้องใช้สายตามองหาผึ้งนางพญา อย่างละเอียดตลอดเวลา ถ้าหากพบผึ้งนางพญา ให้ใช้มือรวบปีกทั้ง ๔ เข้าด้วยกัน จับเบา ๆ อย่าจับที่ตัวนางพญา เพราะอาจทำให้ตายได้ หลังจากนั้น จับนางพญาใส่กล่องขังนางพญา แล้วจับผึ้งงานอายุน้อย ๆ ใส่ลงไปด้วย ๓-๕ ตัว พร้อมกับตัดเอารวงผึ้งที่มีน้ำหวาน ใส่ลงไปด้วยเพื่อเป็นอาหารสำรอง

๖. เมื่อจับผึ้งนางพญาได้แล้ว ก็นำรวงผึ้งมาผนึกใส่คอนไม้ โดยทำเป็นขั้นตอน ดังนี้

- นำรวงผึ้งมาวางบนฝ่ามือ แล้วนำคอนมาทาบ ตัดให้ได้ขนาดพอที่จะใส่คอนได้ โดยรวงผึ้งที่จะนำมาใส่นั้น พยายามเลือกรวงผึ้งที่มีอายุน้อย ๆ และมีตัวอ่อนของผึ้งมาก ๆ

การเลี้ยงผึ้ง           

- เมื่อวัด และตัดรวงผึ้งได้ขนาดแล้ว พลิกคอนให้เส้นลวดทับรวงผึ้ง แล้วใช้มีดคม ๆ กรีดตามรอยเส้นลวด ให้ลึกประมาณครึ่งรวง ตามรอยเส้นลวดทั้งสามเส้น ใช้มือกดเส้นลวด ให้ฝังลึกลงไปในรวงผึ้ง แล้วใช้เชือกเส้นเล็ก ๆ ผูกประกอบรวงผึ้งเพื่อไม่ให้หลุด (เชือกนี้จะแก้ออกในวันที่ ๓)

-นำรวงผึ้งที่ใส่คอนเสร็จแล้ว วางใส่ในกล่องเลี้ยงผึ้งที่เตรียมไว้ ซึ่งในการวางคอนผึ้งให้ห่างกัน ๑ ซม.

๗. นำเอาผึ้งนางพญา ที่ใส่ในกล่องขังนางพญา มาผูกติดกับคอนผึ้งคอนใดก็ได้

๘. หลังจากผูกนางพญาติดกับคอนแล้ว ให้นำกล่องเลี้ยงผึ้งไปตั้งไว้ที่ตำแหน่งเดิม ที่รังเคยอยู่ ผึ้งจะบินเข้าสู่รัง เพื่อหานางพญาที่ถูกขังไว้ ประมาณ ๑ คืน ผึ้งก็จะเข้ากล่องเลี้ยงเกือบทั้งหมด

๙. รุ่งขึ้น ให้นำกล่องเลี้ยงที่ขังผึ้งทั้งหมด เคลื่อนย้ายไปตั้งยังสถานที่ที่จะเลี้ยง แล้วรีบเปิดหน้ารัง เพื่อให้ผึ้งงานออกหากินตามปกติ และปล่อยผึ้งนางพญาให้ดำรงชีวิตต่อไปตามปกติ การกรีดรวงผึ้งต้องใช้คัทเตอร์แบบคม และรักษารวงผึ้งไว้ใส่ในลังเพื่อให้เป็นที่อยู่อาศัยของผึ้งนางพญาและผึ้งงานต่อไป

10. บรรจุขวดเพื่อจำหน่าย

1. ใจรัก

2. ได้รับค่าตอบแทน และเป็นอาชีพเสริมเพิ่มรายได้

3. เป็นวิทยากรของศูนย์วิจัยเลี้ยงผึ้ง ที่ศูนย์พืชสวนสวี

4. เป็นวิทยากรผู้นำทางภูมิปัญญาของหมู่บ้าน

5. ส่งเสริมให้เกษตรกรมีการเลี้ยงผึ้งโพรงเป็นรายได้ให้แก่ครัวเรือน

6. รู้สึกภูมิใจดีใจที่มีส่วนร่วมในชุมชน