ความเป็นมา / แรงบันดาลใจ / เหตุผลที่ทำ ->

ประเกือม เครื่องเงิน บ้านโชค คำว่าประเกือม เป็นภาษาเขมร ซึ่งใกล้เคียงกับภาษาไทยว่า ประคำ ใช้เรียกเม็ดเงิน เม็ดทองชนิดกลม ที่นำมาร้อยเป็นเครื่องประดับ ประเกือม สุรินทร์ เป็นลูกกกลมทำด้วยเงิน เช่นเดียวกับที่อื่นๆ แต่สิ่งที่แตกต่าง คือมีหลากหลายรูปแบบและลวดลาย เนื่องจากทำด้วยแผ่นเงินบางๆ ที่ตีเป็นรูปต่างๆ พร้อมกับอัดครั่งไว้ภายใน ทำให้สามารถแกะลายได้สะดวก ประ เกือมมีตั้งแต่ขนาดเล็กที่สุดเส้นผ่าศูนย์กลางประมาณครึ่งเซ็นติเมตร ไปจนถึงขนาดใหญ่ประมาณ 2.5 - 3 เซ็นติเมตร มีหลายลวดลาย เช่น ถุงเงิน หมอนแปดเหลี่ยม กรวย แมงดา มะเฟือง ตะโพน ฟักทองจารย์ (ตะกรุด) ส่วนใหญ่จำลองมาจากธรรมชาติ เช่น ลายตาราง ลายกลีบบัว ลายดอกพิกุล ลายดอกจันทร์ ลายพระอาทิตย์ ลายดอกทานตะวัน ลายตากบ ประเกือมส่วนใหญ่จะรมดำเพื่อให้ลายเด่นชัด ความสวยงามของประเกือมจึงอยู่ที่ลายที่แกะด้านนอก และความแวววาวของเนื้อโลหะเงิน

หมู่ บ้านโชคตำบลเขวาสินรินทร์ กิ่งอำเภอเขวาสินรินทร์ นับเป็นหมู่บ้านแรกที่ทำประเกือมขึ้น เมื่อหลายร้อยปีมาแล้ว เชื่อว่าสืบทอดมาจากบรรพบุรุษที่อพยพมาจากเขมร โดยสมัยก่อนมีการทำทั้งเครื่องเงิน และเครื่องทองด้วย
บ้านโชคอยู่เลยบ้านทอผ้าไหมเขวาสินรินทร์เพียง 2 กิโลเมตร ดังนั้นที่บ้านผ้าไหมนอกจากจะมีผ้าไหมให้ซื้อแล้ว ยังมีประเกือมหลากรูปแบบเป็นกำไลข้อมือ สร้อยประคำ ที่ใช้ประเกือมแบบเดียวกันล้วนๆ หรือหลายชนิดผสมกัน หรือผสมกับวัตถุชนิดอื่นๆ เช่น มุก นิล ลูกปัดหิน ให้เลือกซื้อด้วย แต่ถ้าอยากชมการทำเครื่องเงิน ก็ต้องไปดูที่หมู่บ้านโชค ถ้าไม่ตรงกับงานเทศกาลหรือฤดูกาลทำนา ก็จะพบเห็นชาวบ้านทำประเกือมกันเป็นกลุ่มๆ ตามบ้าน

วัตถุประสงค์ ->

1. มีการรวมกลุ่ม

2. มีครูภูมิปัญญาถ่ายทอดและมีการสืบทอด

3. มีการตลาดต่อเนื่อง

วัตถุดิบ (ถ้ามี) ->

อุปกรณ์ ->

กระบวนการ/ขั้นตอน->

การทำเครื่องเงิน

วัตถุดิบที่นำมาใช้ในการทำเม็ดประคำ

           ทองคำ ทองเป็นธาตุแท้ชนิดหนึ่งที่มีเนื้อแน่นมาก มีสีเหลืองสุกปลั่งเป็นโลหะที่มีค่า ทองคำเป็นธาตุลำดับที่ 79 ลักษณะเป็นของแข็งสีเหลือง หลอมละลายที่ 163 องศาเซลเซียส เนื้อทองอ่อนมากสามารถบุให้เป็นแผ่นจนมีความหนาน้อยกว่า 0.0001 มิลลิเมตรได้ ใช้ทำเป็นรูปพรรณต่างๆและทำเงินตราได้ ปัจจุบันกำหนดบริสุทธิ์ของทองคำด้วยหน่วยกะรัต โดยกำหนดไว้ว่าทองคำ 24 กะรัต เป็นทองคำที่บริสุทธิ์ที่สุด

           สมัยโบราณได้กำหนดคุณภาพของเนื้อทองตั้งแต่ทองเนื้อสี่ถึงทองเนื้อเก้า โดยตั้งพิกัดราคาตามเนื้อทอง เช่น ทองเนื้อหกซึ่งเป็นทองดอกบวบมีสีเหลืองอ่อนคล้ายดอกบวบน้ำหนัก 1 บาท มีราคา 6 บาท ส่วนทองเนื้อเก้าเป็นทองธรรมชาติเรียกว่าทองชมพูนุชเป็นทองคำบริสุทธิ์มีสีเหลืองเข้มออกแดง น้ำหนัก 1 บาท จะมีราคาสูงสุดกว่าคือ 9 บาท เป็นต้น นอกจากทองคำบริสุทธิ์ยังมีโลหะชนิดอื่นที่ส่วนผสมของทองเจือปนและสามารถไปทำรูปพรรณได้ เช่น ทองคำขาว ทองเค เป็นต้น

เงิน เป็นโลหะสีขาวมีเนื้อค่อนข้างอ่อนเป็นธาตุลำดับที่ 47 มีลักษณะเป็นของแข็ง หลอมละลายที่ 960.8 องศาเซลเซียส สามารถบุให้เป็นแผ่นได้มีคุณสมบัติคล้ายทองคำ แต่จะมีราคาถูกกว่าทองคำมาก ช่างในปัจจุบันจึงหันมานิยมใช้เป็นวัตถุดิบในการทำเครื่องประดับและเม็ดประคำเพราะราคาต้นทุนถูกกว่า และสามารถนำมาทำเป็นรูปพรรณได้สวยงามและหลายแบบเช่นเดียวกับทองคำ โลหะเงินที่นำมาทำเม็ดประคำจะมีโลหะอื่นเจือปนเล็กน้อย จะเป็นเงิน 95-100% หากเป็นเงินบริสุทธิ์ เนื้อทองมากทำให้การตีขึ้นรูปทรงลำบาก

น้ำประสานทอง เป็นเกลือเคมีชนิดหนึ่งมีชื่อทางวิทยาศาสตร์ว่า สารบอแรกซ์ มีลักษณะเป็นผงสีขาว มีคุณสมบัติใช้เป็นตัวประสานในการเชื่อมหรือบัดกรีโลหะเพื่อให้โลหะประสานติดเป็นเนื้อเดียวกัน การทำน้ำประสานสำหรับเชื่อมโลหะจะมีส่วนผสมของน้ำประสานทองหรือสารบอแรกซ์กับผงโลหะชนิดเดียวกันกับเนื้อโลหะที่จะเชื่อมประสานใช้น้ำเป็นตัวละลายสารบอแรกซ์ทาน้ำประสานที่รอยต่อของโลหะที่จะเชื่อมแล้วใช้ความร้อนหลอมละลายโลหะผงให้เชื่อมติดเป็นเนื้อเดียว

ชันผสม ชันเป็นยางไม้ชนิดหนึ่งมีประโยชน์ใช้ยาเรือไม่ให้ซึมเข้าหรือนำไปยาภาชนะที่ทำด้วยไม้ไผ่ใช้สำหรับใส่น้ำในสมัยโบราณ ส่วนชันผสมเป็นที่มีส่วนผสมของวัตถุอื่นเจือปนตามสัดส่วน ใช้ประโยชน์ในงานหัตถกรรมในการแกะสลักลายเม็ดประคำจำนำชันผสมไปอัดใส่ในเม็ดประคำให้แน่นไม่กรวงและไม่ยุบ เมื่อแกะสลักลวดลายบนเม็ดประคำ

การเตรียมส่วนผสม

1.ดินร่วนที่ร่อนแล้ว 4 ส่วน

2.ชันผง 8 ส่วน

3.น้ำมันหมูหรือน้ำมันพืช 1 ส่วน

วิธีการทำชันผสม

1.นำส่วนผสมทั้ง 3 อย่างใส่ในภาชนะแล้วคลุกเค้าเข้ากัน

2.นำขึ้นตั้งไฟใช่ความร้อนพอประมาณเคี่ยวให้เข้าเป็นเนื้อเดียวกัน

3.ในขณะที่เคี่ยวมีความรู้สึกว่าส่วนผสมข้นเกินไปให้เติมน้ำมัน และถ้าเหลวเกินไปให้เติมดินร่วนและชันผง เคี่ยวต่อไปสักระยะหนึ่งเมื่อได้ที่แล้วให้ยกลง เทใส่ภาชนะที่มีผิวมันส่วนมากนิยมนำกาบกล้วยทำเป็นกระทงเทชันทิ้งไว้ให้เย็นชันผสมก็แข็งตัว

ชุดเครื่องมือและอุปกรณ์การหลอมละลายและเชื่อมประสานโลหะ

1. เบ้าหลอมโลหะ

           เป็นภาชนะที่ทนความร้อนใช้สำหรับรองรับโลหะที่จะหลอมละลายด้วยความร้อนให้เปลี่ยนสถานะจากของแข็งเป็นของเหลว

2. รางเทโลหะ

          เป็นเหล็กแบบใช้รองรับโลหะที่หลอมเป็นของเหลวแล้วเทในรางเท เมื่อโลหะเย็นลงจะเปลี่ยนสถานะเป็นของแข็งตามรูปแบบในรางเท ส่วนมากจะเป็นรูปทรงสี่เหลี่ยม เป็นแท่งโลหะที่ได้ขนาดตามที่ต้องการสะดวกในกานนำไปตีแผ่หรือนำไปเข้าเครื่องรีดโลหะ

3. ชุดเป่าไฟหรือตะเกียงเป่าแล่น

           เป็นชุดอุปกรณ์ใช้สำหรับเป่าไฟให้ความร้อนหลอมละลายโลหะ เปลี่ยนสถานะจากของแข็งเป็นของเหลว และใช้ความร้อนหลอมละลายโลหะผงเชื่อมประสานชิ้นงาน ชุดเป่าหรือตะเกียงเป่าแล่นเป็นชุดอุปกรณ์ประกอบด้วย

1.       เครื่องสูบลม เป็นแบบใช้เท้าเหยียบปั้มลม

2.       ขวดน้ำหรือภาชนะสำหรับใส่น้ำมัน ซึ่งใช้กระป๋องน้ำมันแทนได้

3.       หัวไฟ สำหรับปรับเปลวไฟ

4.       ท่อยางเดินลม

วิธีใช้ชุดเป่าไฟหรือตะเกียงเป่าแล่น

1. ตรวจสอบชุดเป่าไฟให้พร้อมที่จะใช้งาน

2.เหยียบเครื่องสูบลม พร้อมกับจุดไฟที่หัวไฟ ปรับหัวไฟให้เปลวไฟออกมาอย่าสม่ำเสมอ การใช้ชุดเป่าไฟจะต้องมีทักษะในการใช้และใช้ด้วยความระมัดระวังเพราะอาจจะเกิดอันตรายได้ตลอดเวลา

4. ไม้รองไฟ

           เป็นไม้ที่มีความหนาพอสมควรใช้สำหรับเบ้าหลวมหรือชิ้นงาน ที่จะหลวมหรือเชื่อมประสานด้วยความร้อน ป้องกันไม่ให้เปลวไฟไประคายพื้นผิวด้านล่าง

ชุดเครื่องมือและอุปกรณ์ที่ใช้ในการตีหรือเคาะโลหะ

1. ค้อน เป็นเครื่องมือที่ใช้ตีหรือเคาะเพื่อปรับปรุงทรงให้ได้ตามต้องการ

2. ค้อนตีแผ่หรือปอนด์ ใช้สำหรับตีแท่งโลหะให้แบนเรียบ ปรับขนาดของแท่งโลหะ และตีแผ่ปรับปลายแท่งโลหะให้แบน เพื่อจะนำเข้าเครื่องรีดได้ง่าย

3. ค้อนกัน เป็นค้อนที่มีขนาดเล็กใช้ตีขึ้นรูปทรงโลหะให้เป็นขอบหรือเป็นร่อง

4. ทั่ง เป็นแท่งเหล็กสำหรับรองรับรักการตีโลหะ เพื่อให้ได้รูปทรงหรือขนาดที่ต้องการมีลักษณะเป็นแท่งเหล็กทรงสี่เหลี่ยมหรือทรงกระบอกมีความหนาและพื้นหน้าเรียบเกลี้ยง

5. คีม เป็นเครื่องมือใช้สำหรับจับชิ้นงานต่างมือด้วยเหล็กมีสองขาคล้ายกรรไกรแต่ทำหน้าที่คีบหรือจับชิ้นงานหรือแท่งโลหะที่มีขนาดเล็กใช้มือจับไม่สะดวก

ชุดอุปกรณ์ที่ใช้ในการรีดโลหะ

          เครื่องรีดโลหะ เป็นกลอุปกรณ์ที่ประกอบกันขึ้นเป็นเครื่องจักรใช้ประโยชน์ในการบีบ  

โลหะเบา และเค้นให้ยาวออกไป ส่วนประกอบที่สำคัญ คือ กรีด เฟืองปรับ และเฟืองหมุน มี 2 ชนิด

1. เครื่องรีดไฟฟ้า เป็นเครื่องรีดโลหะที่ทำงานด้วยระบบไฟฟ้า มีสายพาน และมอเตอร์ช่วยในการหมุนลูกรีดสามารถทำงานได้อย่างรวดเร็ว

2. เครื่องรีดมือหมุน เป็นเครื่องรีดโลหะที่ใช้แรงคนหมุนก้านหมุนให้ลูกรีดทำงาน การทำงานจะช้ากว่าเครื่องรีดไฟฟ้า

ชุดเครื่องมือสำหรับฝน ตะไบ และตัด       

1. ตะไบ เป็นเครื่องมือที่ใช้สำหรับฝน ตะไบโลหะให้เกลี้ยงเกลา ได้รูปทรงตามที่ต้องการ และใช้ฝนโลหะเพื่อนำผงโลหะมาเป็นส่วนผสมของน้ำประสานโลหะ

2. กรรไกร เป็นเครื่องมือตัดโลหะ โดยใช้ขาสองขาหนีบเข้าหากัน กรรไกรมีรูปร่างลักษณะที่แตกต่างกันต้องเลือกให้เหมาะสมกับชิ้นงานที่ทำ

ชุดเครื่องมือและอุปกรณ์ที่ใช้ในการดึงลวด

           เครื่องดึงลวดมือหมุน เป็นเครื่องประกอบกันขึ้นเป็นเครื่องทุ่นแรงสำหรับดึงลวดที่มีความยาวมาก

1. แป้นดึง เป็นเหล็กเจาะมีรูหลายขนาดและหลายรูปแบบ สำหรับใช้ชักลวด เป็นส่วนประกอบชิ้นหนึ่งของเครื่องดึงหมุนมือ

2. คีมจับ ใช้สำหรับดึงลวดมีหลายขนาด คีมขนาดใหญ่จะใช้กับเครื่องดึงลวดมือหมุน คีมขนาดเล็กใช้ดึงลวดด้วยมือจากแป้นดึง

ชุดเครื่องมือและอุปกรณ์ที่ช่วยในการเข้าชัน

            ชุดเครื่องมือและอุปกรณ์ที่ช่วยในการเข้าชันประกอบด้วย

1. เตาไฟ

2. เหล็กคีบถ่าน

3. เหล็กอัดชัน

4. แท่นรองเม็ดประคำ

5. ภาชนะใส่น้ำ

 

ชุดอุปกรณ์อื่นๆที่ต้องการใช้ในงานเม็ดประคำเงิน

1. เหล็กแหลม เผาให้ร้อนสำหรับเจาะละลายชันในเม็ดประคำให้เป็นรู

2. ปากคีบ ใช้สำหรับจับห่วงเงินวางประกบปากเม็ดประคำ และจับชิ้นงานที่มีขนาดเล็ก

3. แปรงทองเหลือง ใช้สำหรับขัดเม็ดประคำหรืองานโลหะอื่น

             อุปกรณ์เครื่องมือที่ใช้ในงานเม็ดประคำ มีหลายชนิดหลายประเภท การรู้จักเลือกใช้ให้เหมาะสมกับงานและมีความรู้ความเข้าใจวิธีการใช้งาน จะช่วยให้การทำงานมีประสิทธิภาพ อุปกรณ์ทุกชิ้นจะมีความคงทนใช้ได้นาน ผู้ใช้ต้องรู้จักเก็บรักษาที่ถูกต้อง จัดเก็บเป็นหมวดหมู่ หยิบก็ง่ายหายก็รู้ดูก็งามตา

ข้อพึงระวัง ->