ความเป็นมา / แรงบันดาลใจ / เหตุผลที่ทำ ->

นายบุญไกร ศิริมา เห็นว่ากระติบข้าวเป็นสิ่งที่คู่กับสังคมภาคอีสานของเรา ซึ่งทุกบ้านต้องใช้ใส่ข้าวเหนียว และส่วนใหญ่ก็จะมีบ้านละหลายใบ ดังนั้น จึงได้สนใจอยากหัดสานกระติบข้าว และขอหัดสานกับผู้เฒ่าผู้แก่ในหมู่บ้านที่สืบทอดภูมิปัญญาเรื่องการจักสานมาแต่บรรพบุรุษ จนมีความชำนาญ และเริ่มสานกระติบข้าวขาย ซึ่งก็สามารถขายได้ มีทั้งลูกค้าที่เป็นคนในหมู่บ้าน หมู่บ้านอื่น และมีคนมาซื้อไปขายต่อด้วย

วัตถุประสงค์ ->

เพื่อเป็นอาชีพเสริม เป็นการเพิ่มรายได้ให้แก่ครัวเรือน และเพื่อรักษาและสืบทอดภูมิปัญญาด้านการจักสานให้สืบต่อไป

วัตถุดิบ (ถ้ามี) ->

1) ไม้ไผ่บ้าน

๒) เชือกไนล่อนเขียว

อุปกรณ์ ->

1) มีดจักตอก

2)   เข็ม ด้าย

กระบวนการ/ขั้นตอน->

1) ขั้นตอนเตรียมตอก ตัดไม้ไผ่เป็นท่อนๆ ขนาดประมาณ 60 ซ.ม. ตัดข้อให้เรียบแล้วขูดสีเขียวด้านนอกออก ผ่าเป็ซีกแล้วเหลาไม้ไผ่เป็นเส้นตอกให้มีความเรียบ เวลาสานจึงจะชิดกันได้

๒) ขั้นตอนการสาน

- เริ่มสานเริ่มการสานโดยก่อนับตอก ๕ เส้น  ใช้เป็นตัวตั้ง ๕ เส้น  ตัวสาน ๕ เส้น  นับจากซ้ายไปขวา

สานเส้นที่ ๑ ยกตัวตั้ง ๑,๒,๕

สานเส้นที่ ๒ ยกเส้นที่ ๒ ,๓

สานเส้นที่ ๓ ยกเส้นที่ ๓,๔

สานเส้นที่ ๔ ยกเส้นที่ ๑,๔,๕

สานเส้นที่ ๕ ยกเส้นที่ ๑,๒,๕

-  เริ่มสานเส้นตอกตามลาย ๒ ในแนวนอน

-  เอาลาย ๒ แนวนอนมาจดกัน  แล้วสานให้ต่อกันเป็นลาย ๒ แนวนอนทั้งหมด

-  สานลาย ๒ แนวตั้ง  โดยสานทีละข้างสานขึ้นมา ๖-๘ ลาย แล้วทำลาย ๒ แนวนอนจนครบเส้นตอก  แล้วจึงเริ่มลาย ๒ แนวนอนอีก ๕ ลายแล้วม้วนตอก  โดยทำเหมือนกันทั้ง ๒ ด้าน เสร็จแล้วจึงตัดเส้นตอกส่วนเกินที่เหลือออกจากลา

 

2)   ขั้นตอนการตัด วางมีดตามขอบแล้วม้วนเส้นตอก  หลังจากนั้นจึงจับเส้นตอกที่ต้องการตัดดึงกลับด้านหลัง พับครึ่งให้เป็น ๒ ชั้น  โดยดึงปากขอบให้เข้าไปข้างใน  แล้วพรมน้ำ เพื่อป้องกันไม่ ให้ไม้ไผ่แห้ง  เพราะจะทำให้ไม้ไผ่หักได้  และพับให้ปากขอบเสมอกัน พับเป็นลิ้นใส่ฝา ( พับลาย ๒ แนวนอน  ให้ตรงกันเป็นวงรอบ  แล้วนำมาทุบเพื่อให้เป็นลวดลายเสมอกัน)

3)  ขั้นตอนการสานฝา นำไม้ไผ่บ้านมาสานเป็นลาย ๓  หรือที่คนท้องถิ่นเรียกกันว่าลายตาแหลว  หรือเริ่มจากการก่อลายขัดก็ได้ สานเสร็จแล้ว  นำมาวัดเส้นผ่าศูนย์กลางของฝา  แล้วพับครึ่งใช้เข็มแทงตรงจุดศูนย์กลาง  ทำวงเวียนรัศมีเป็นวงกลม ตัดตามรอยขีดให้เป็นวงกลม ดึงลิ้นชั้นนอกขึ้นแล้วใส่ฝา  โดยพลิกด้านทางลาย ๓ ออกด้านนอก  แล้วจึงพับลิ้นชั้นนอกเข้า  หลังจากนั้นพับลิ้นชั้นในลงไป  แล้วใช้ด้ามพร้าทุบ  ต่อจากนั้นจึงใช้สายยางรัดไว้ เย็บแบบด้นถอยหลัง  โดยใช้หวายเย็บข้ามที่ละ ๓ เส้นตอก

5) ขั้นตอนการทำฐานกระติบข้าว  โค้งฐานกระติบข้าว  ซึ่งทำจากไม้เนื้ออ่อน เช่น ไม้มะกอก ,ไม้งิ้วผา .ไม้ยอ  เย็บต่อฐานกับตัวกระติบข้าว

6) ขั้นตอนการอบรมควันกระติบข้าว นำกระติบข้าวมาอบรมควันในถังแดง  เพื่อป้องกันมอด ปลวก  และเพื่อเพิ่มสีสันให้กับเส้นไม้ไผ่  โดยใช้เวลารมควันประมาณ ๓๐  นาที  ซึ่งเทคนิคในการอบนั้นต้องเปิดฝากระติบข้าวออก

ข้อพึงระวัง ->

การเหลาเส้นตอกต้องเหลาให้มีความสม่ำเสมอ การจักสานจะทำได้ง่ายไม่ดีดออก