จักสาน
โดย : นายบุญถม นามมุงคุณ วันที่ : 2017-05-14-08:39:42ที่อยู่ : 46 หมู่ 1 ตำบลนาโพธิ์ อำเภอกุดรัง จังหวัดมหาสารคาม
ความเป็นมา / แรงบันดาลใจ / เหตุผลที่ทำ ->
นายบุญถม นามมุงคุณ ได้สืบทอดภูมิปัญญาด้านการจักสานมาจากผู้เฒ่าผู้แก่มาตั้งแต่ตนเองยังเป็นเด็ก และก็จักสานใช้เองครัวเรือน เพราะที่บ้านตนมีไม้ไผ่อยู่แล้ว จักสานหลายอย่าง เช่น กระติบข้าว สุ่ม ไซ ข่อง กระต้ง เป็นต้น พอสานไว้จำนวนมากขึ้นก็มีคนมาถามซื้อ จึงยึดเป็นอาชีพเลย เพราะรายได้จากการขายเครื่องจักสานค่อนข้างดี ไม้ไผ่ก็หาได้ในชุมชน
วัตถุประสงค์ ->
เพื่อเป็นอาชีพเสริม เป็นการเพิ่มรายได้ให้แก่ครัวเรือน และเพื่อรักษาและสืบทอดภูมิปัญญาด้านการจักสานให้สืบต่อไป
วัตถุดิบ (ถ้ามี) ->
ยกตัวอย่างการสานกระติบข้าว
1) ไม้ไผ่บ้าน
๒) เชือกไนล่อนเขียว
อุปกรณ์ ->
1) มีดจักตอก
2) เข็ม ด้าย
กระบวนการ/ขั้นตอน->
1) ขั้นตอนเตรียมตอก ตัดไม้ไผ่เป็นท่อนๆ ขนาดประมาณ 60 ซ.ม. ตัดข้อให้เรียบแล้วขูดสีเขียวด้านนอกออก ผ่าเป็ซีกแล้วเหลาไม้ไผ่เป็นเส้นตอกให้มีความเรียบ เวลาสานจึงจะชิดกันได้
๒) ขั้นตอนการสาน
- เริ่มสานเริ่มการสานโดยก่อนับตอก ๕ เส้น ใช้เป็นตัวตั้ง ๕ เส้น ตัวสาน ๕ เส้น นับจากซ้ายไปขวา
สานเส้นที่ ๑ ยกตัวตั้ง ๑,๒,๕
สานเส้นที่ ๒ ยกเส้นที่ ๒ ,๓
สานเส้นที่ ๓ ยกเส้นที่ ๓,๔
สานเส้นที่ ๔ ยกเส้นที่ ๑,๔,๕
สานเส้นที่ ๕ ยกเส้นที่ ๑,๒,๕
- เริ่มสานเส้นตอกตามลาย ๒ ในแนวนอน
- เอาลาย ๒ แนวนอนมาจดกัน แล้วสานให้ต่อกันเป็นลาย ๒ แนวนอนทั้งหมด
- สานลาย ๒ แนวตั้ง โดยสานทีละข้างสานขึ้นมา ๖-๘ ลาย แล้วทำลาย ๒ แนวนอนจนครบเส้นตอก แล้วจึงเริ่มลาย ๒ แนวนอนอีก ๕ ลายแล้วม้วนตอก โดยทำเหมือนกันทั้ง ๒ ด้าน เสร็จแล้วจึงตัดเส้นตอกส่วนเกินที่เหลือออกจากลา
2) ขั้นตอนการตัด วางมีดตามขอบแล้วม้วนเส้นตอก หลังจากนั้นจึงจับเส้นตอกที่ต้องการตัดดึงกลับด้านหลัง พับครึ่งให้เป็น ๒ ชั้น โดยดึงปากขอบให้เข้าไปข้างใน แล้วพรมน้ำ เพื่อป้องกันไม่ ให้ไม้ไผ่แห้ง เพราะจะทำให้ไม้ไผ่หักได้ และพับให้ปากขอบเสมอกัน พับเป็นลิ้นใส่ฝา ( พับลาย ๒ แนวนอน ให้ตรงกันเป็นวงรอบ แล้วนำมาทุบเพื่อให้เป็นลวดลายเสมอกัน)
3) ขั้นตอนการสานฝา นำไม้ไผ่บ้านมาสานเป็นลาย ๓ หรือที่คนท้องถิ่นเรียกกันว่าลายตาแหลว หรือเริ่มจากการก่อลายขัดก็ได้ สานเสร็จแล้ว นำมาวัดเส้นผ่าศูนย์กลางของฝา แล้วพับครึ่งใช้เข็มแทงตรงจุดศูนย์กลาง ทำวงเวียนรัศมีเป็นวงกลม ตัดตามรอยขีดให้เป็นวงกลม ดึงลิ้นชั้นนอกขึ้นแล้วใส่ฝา โดยพลิกด้านทางลาย ๓ ออกด้านนอก แล้วจึงพับลิ้นชั้นนอกเข้า หลังจากนั้นพับลิ้นชั้นในลงไป แล้วใช้ด้ามพร้าทุบ ต่อจากนั้นจึงใช้สายยางรัดไว้ เย็บแบบด้นถอยหลัง โดยใช้หวายเย็บข้ามที่ละ ๓ เส้นตอก
5) ขั้นตอนการทำฐานกระติบข้าว โค้งฐานกระติบข้าว ซึ่งทำจากไม้เนื้ออ่อน เช่น ไม้มะกอก ,ไม้งิ้วผา .ไม้ยอ เย็บต่อฐานกับตัวกระติบข้าว
6) ขั้นตอนการอบรมควันกระติบข้าว นำกระติบข้าวมาอบรมควันในถังแดง เพื่อป้องกันมอด ปลวก และเพื่อเพิ่มสีสันให้กับเส้นไม้ไผ่ โดยใช้เวลารมควันประมาณ ๓๐ นาที ซึ่งเทคนิคในการอบนั้นต้องเปิดฝากระติบข้าวออก
ข้อพึงระวัง ->
การเหลาเส้นตอกต้องเหลาให้มีความสม่ำเสมอ การจักสานจะทำได้ง่ายไม่ดีดออก