การจักสานพัดไม้ไผ่
โดย : นายทองสุข เดชาประเสริฐ วันที่ : 2017-05-22-13:34:27ที่อยู่ : 13 หมู่ที่ 3 ตำบลหน้าไม้
ความเป็นมา / แรงบันดาลใจ / เหตุผลที่ทำ ->
ในสมัยที่ยังไม่มีเครื่องใช้ไฟฟ้า เช่น พัดลมหรือเครื่องปรับอากาศ ทุกครัวเรือนจะต้องใช้พัดที่ทำจากไม้ไผ่เพื่อพัดคลายความร้อนแก่ร่างกาย และใช้พัดเตาไฟในครัวเพื่อทำอาหาร เดิมจะมีการปลูกต้นไผ่เพื่อทำเป็นรั้วบ้านหรือแนวกันลม สามารถนำมาใช้เป็นวัตถุดิบในการทำพัดได้ ปัจจุบันมีการปลูกไม้ไผ่น้อยลง พัดที่นำมาจักสานจะมีหลายขนาด หลายรูปทรงเพื่อเหมาะกับการใช้งาน ปัจจุบันมีการผลิตน้อยลงเนื่องจากมีการใช้ประโยชน์จากพัดน้อยลงแต่ก็ยังมีการผลิตอยู่ เป็นงานหัตถกรรมที่นับเป็นภูมิปัญญาท้องถิ่นที่สืบทอดกันมาอย่างยาวนานจนถึงทุกวันนี้
วัตถุประสงค์ ->
1 เพื่อการจำหน่ายเป็นรายได้ของครอบครัว
2 เพื่อการใช้สอยในครัวเรือน
3 เพื่อเป็นการสืบทอดภูมิปัญญาท้องถิ่นให้คงอยู่สืบไป
วัตถุดิบ (ถ้ามี) ->
ไม้ไผ่สีสุก
อุปกรณ์ ->
มีดจักตอก สีย้อมผ้า กระทะ เตาถ่าน แบบพิมพ์รูปพัด ดินสอ กรรไกร กิ๊บติดผมสีดำ เป๊กตอกเย็บพัด ค้อน เลื่อย สว่านเจาะด้ามพัด ด้าย น้ำมัน เกลือ สารส้ม กะละมัง แปรงทาสี
กระบวนการ/ขั้นตอน->
๑. การเลือกไม้สานพัด
เลือกลำไผ่ยาวตรง ๆ ดูสีผิวของลำไม้ไผ่ ไม่อ่อนหรือแก่จนเกินไป
๒. การจักตอก
เมื่อตัดไม้ไผ่สีสุกมาเป็นลำแล้วนำมาทอนหรือตัดเป็นปล้อง ๆ โดยใช้เลื่อย โดยตัดข้อทิ้งไปด้วย พยายามตัดให้ตรง ๆ ลงไปอย่าให้ไม้แตก ความยาวแต่ละปล้องยาวประมาณ ๑ ฟุต แล้วจักเป็นตอก
๓. การย้อมสี
สีที่ใช้เป็นสีย้อมผ้า อาจจะเป็นสีซองหรือกระป่องก็ได้ ก่อเตาถ่านหรือเตาฟืน เตาแก๊ส แล้วแต่สะดวก ใช้กระทะที่ใช้ย้อมสี ใส่น้ำพอสมควร ตั้งไฟให้เดือด เมื่อน้ำ สี เกลือ สารส้มเข้ากันดี นำตอกประมาณ ๒๐ เส้น จุ่มลงในกระทะเพื่อทดสอบความเข้มของสีก่อนว่าใช้ได้หรือไม่ เมื่อใช้ได้แล้วก็นำตอกมาหยิบมือค่อย ๆ จุ่มลงไปในกระทะที่กำลังเดือด โดยให้นำสีทั่วตอกจนเห็นว่าเกาะเส้นตอกจนทั่วจนเอาตอกออก รีบนำตอกที่ย้อมสีแล้วไปล้างน้ำสะอาดเพื่อไม่ให้สีจับที่ตอกหนาเกินไปเวลาสานสีตอกจะได้ไม่ติดมือ นำตอกที่ล้างน้ำแล้วไปผึ่งแดดจนแห้งก็นำไปสานพัดได้
๔. การสานก่อเป็นแผง
นำตอกที่ย้อมสีแล้วมาสานก่อ โดยมากนิยมสานเป็นลาย ๓ หมายถึงยกดอก ๓ เส้น หรือเรียกว่ายก ๓ ข่ม ๓ เป็นขั้นบันไดแต่ถ้าจะให้ลายหรือดอกเป็นรูปทรงอะไรนั้นอยู่ที่เทคนิคของผู้สาน
๕. การทำด้ามพัด
เลือกไม้ไผ่สีสุกเช่นเดียวกับที่ใช้จักตอกสานพัด ตัดเป็นปล้อง ๆ ตัดข้อทิ้งยาวประมาร ๑ ฟุต ใช้ไม้ค่อนข้างแก่ ผ่าไม้ออกเป็นส่วน ๆ ขนาดเท่ากัน กว้างประมาณ ๑.๕ ซ.ม. เกลาให้เรียวปลายแหลม โดยผ่าจากปลายไปหาโคนด้ามประมาณ ๒๐ ซ.ม. เพื่อนำพัดสอดเข้าไประหว่างด้ามที่ผ่า เกลาด้ามให้เรียบร้อย ขุดผิวออก นำด้ามที่เกลาเรียบร้อยไปผึ่งแดดเพื่อให้ไม้แห้ง ใช้น้ำมันเคลือบเงาทาเพื่อความสวยงามดูเป็นมันน่าใช้
ข้อพึงระวัง ->
การเลือกไม้ไผ่ ถ้าเป็นตัวพัดควรใช้ไม้ไผ่ไม่อ่อนหรือแก่จนเกินไป ถ้าทำเป็นด้ามพัดควรใช้ไม้ไผ่ที่ค่อนข้างแก่เพราะจะมีความแข็งมากกว่า