การสานกระติบข้าวจากไม้ไผ่
โดย : นางสดใส ปิลอง วันที่ : 2017-04-01-15:59:32ที่อยู่ : ๓๔ หมู่ ๕ บ้านม่วง ตำบลนาคูณใหญ่ อำเภอนาหว้า จังหวัดนครพนม
ความเป็นมา / แรงบันดาลใจ / เหตุผลที่ทำ ->
กระติบข้าว ถือว่าเป็นของใช้ประจำบ้านที่มีมาอย่างยาวนาน ซึ่งเป็นการวิวัฒนาการเกี่ยวกับการถนอมข้าวเหนียวให้มีความนุ่ม และเก็บไว้รับประทานได้นานขึ้น กระติบข้าวสามารถทำได้จากวัสดุหลายอย่าง เช่น ใบจาก ใบตาล ใบลาน เป็นต้น แต่ที่นิยมใช้ทำมาก และมีคุณภาพดีที่สุด ต้องทำจากไม้ไผ่ ซึ่งกลุ่มหัตถกรรมจักสาน บ้านกลางใหญ่ใช้ไม้ไผ่ ซึ่งเป็นวัสดุที่มีอยู่มากในหมู่บ้านและพื้นที่ใกล้เคียงมาจักสานเป็นกระติบข้าว ซึ่งนอกจากจะใช้ถนอมข้าวแล้วนั้น ยังสามารถพัฒนาเป็นของฝากเพื่อเพิ่มมูลค่าได้ การสานกระติบข้าวนอกจากจะเป็นการอนุรักษ์ศิลปวัฒนธรรมท้องถิ่นแล้ว ยังเป็นผลิตภัณฑ์ที่สามารถสร้างรายได้ให้กับชาวบ้านด้วย
วัตถุประสงค์ ->
เพื่อใช้ในครัวเรือนและเป็นอาชีพเสริมสร้างรายได้ให้ครัวเรือน
วัตถุดิบ (ถ้ามี) ->
(๑) ไม้ไผ่บ้าน อายุประมาณ ๒ ปี ปล้องยาวประมาณ ๑๒–๑๖ นิ้ว มีเส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ ๔–๕ นิ้ว
(๒) หวาย
อุปกรณ์ ->
(๑) มีดผ่าไม้
(๒) มีดเหลาตอก/จักตอก
(๓) เลื่อย
(๔) ที่เลียดตอก
(๕) กรรไกร
กระบวนการ/ขั้นตอน->
(๑) ตัดกอไผ่ หากตัดมาไว้ใช้งานจำนวนมาก ควรการเก็บให้มีอายุการใช้งานได้ยาวนานในหลุมดิน แล้วคลุมไม้ด้วยใบไม้หรือเศษผ้า รดน้ำให้ความชื้นสม่ำเสมอ
(๒) การเตรียมตอกไม้ไผ่ ริดกิ่งและตาไม้ไผ่ออก
(๓) ตัดข้อ
(๔) ผ่า การผ่าไม้ไผ่ นิยมผ่าจากปลาย
(๕) การจักตอกไม้ไผ่ มี 3 วิธีคือ
(๕.๑) การจักตอกปื้น คือ การจักตอกตามส่วนกว้างของไม้ไผ่ แล้วเหลาตอกให้บางเรียบตลอดเส้น
(๕.๒) การจักตอกตะแคง คือ การจักตอกตามความหนาของไม้ไผ่
(๕.๓) การจักตอกกลม คือ กาจักตอกให้เป็นเส้นสี่เหลี่ยม แล้วเหลาลบเหลี่ยมให้กลม
(๖) การสาน เป็นขั้นตอนถัดจากการจัก ถือว่าเป็นขั้นตอนที่สำคัญมาก เป็นขบวนการทางความคิดสร้างสรรค์และฝีมือของแต่ละคนซึ่งมีมาช้านานแล้ว และสืบต่อกันมาจนถึงปัจจุบัน โดยมีการสานด้วยรูปแบบและลวดลายแบบใดขึ้นอยู่กับลักษณะการนำไปใช้งานและความนิยมของแต่ละท้องถิ่น ซึ่งมีการสานได้หลากหลาย เช่น ถ้าต้องการภาชนะที่มีตาห่าง ๆ เช่น ชะลอม เข่ง ก็มักจะสานด้วยลายเฉลว เป็นต้น นอกจากนี้ชื่อเรียกของลวดลายในแต่ละท้องถิ่นก็อาจจะเรียกแตกต่างกันออกไป โดยการสานเครื่องจักสานโดยทั่วไปแล้ว อาจจำแนกออกเป็นลักษณะใหญ่ ๆ ได้ดังนี้
- การสานด้วยวิธีการสอดขัดกัน
- การสานด้วยการสอดขัดกันด้วยเส้นทแยง
- การสานด้วยวิธีขัดเป็นวง
(๗) การถัก เป็นกระบวนการที่เข้ามาเสริมหรือช่วยทำให้เครื่องจักสานดูเรียบร้อยสมบูรณ์มากขึ้น เป็นการเสริมความแข็งแรงของโครงสร้างภายนอก เช่น ขอบ ปาก ก้น ของเครื่องจักสาน โดยมักจะใช้วัสดุที่เป็นเส้นอ่อนและมีความยาวพอสมควร ถักหรือผูกยึดโครงสร้างภายนอกให้ติดกับผนังของเครื่องจักสาน ลักษณะของการถักหรือการผูกขอบภาชนะโดยทั่วไปก็จะมีรูปแบบเฉพาะของการถักแต่ละแบบ เช่นเดียวกับแบบของลายสาน ซึ่งเป็นการช่วยเพิ่มความสวยงามของเครื่องจักสานไปในตัว
(๘) การรมควัน เป็นขั้นตอนสุดท้ายของการสานเพื่อเพิ่มความแข็งแรง สวยงามแก่เครื่องจักสาน
(๙) ติดต่อหาตลาดจำหน่าย ซึ่งโดยปกติจะมีพ่อค้ามารับซื้อถึงบ้าน หรือบางครั้งจะรับสั่งทำตามที่ลูกค้าต้องการ หรืออาจจะนำไปขายเอง
(๑๐) ปรับปรุงและพัฒนารูปแบบของเครื่องจักสานให้ทันสมัย เป็นที่ถูกตาต้องใจของลูกค้าทุกวัย
ข้อพึงระวัง ->
กอไผ่ หากตัดมาไว้ใช้งานจำนวนมาก ควรการเก็บให้มีอายุการใช้งานได้ยาวนานในหลุมดิน แล้วคลุมไม้ด้วยใบไม้หรือเศษผ้า รดน้ำให้ความชื้นสม่ำเสมอ