การสานกระติบข้าวจากไม้ไผ่
โดย : นางอนงค์ ธันไส วันที่ : 2017-03-29-14:31:53ที่อยู่ : 42 หมู่ 2 บ้านหนาด ตำบลบ้านกลาง
ความเป็นมา / แรงบันดาลใจ / เหตุผลที่ทำ ->
กระติบข้าว ถือว่าเป็นของใช้ประจำบ้านที่มีมาอย่างยาวนาน ซึ่งเป็นการวิวัฒนาการเกี่ยวกับการถนอมข้าวเหนียวให้มีความนุ่ม และเก็บไว้รับประทานได้นานขึ้น กระติบข้าวสามารถทำได้จากวัสดุหลายอย่าง เช่น ใบจาก ใบตาล ใบลาน เป็นต้น แต่ที่นิยมใช้ทำมาก และมีคุณภาพดีที่สุด ต้องทำจากไม้ไผ่ ซึ่งกลุ่มหัตถกรรมจักสานบ้านหนาดใช้ ไม้ไผ่ ซึ่งเป็นวัสดุที่มีอยู่มากในหมู่บ้านและพื้นที่ใกล้เคียงมาจักสานเป็นกระติบข้าวการสานกระติบข้าวนอกจากจะเป็นการอนุรักษ์ศิลปวัฒนธรรมท้องถิ่นแล้ว ยังเป็นผลิตภัณฑ์ที่สามารถสร้างรายได้ให้กับชาวบ้านด้วย
วัตถุประสงค์ ->
เพื่อใช้ในครัวเรือนและเป็นอาชีพเสริมสร้างรายได้ให้ครัวเรือน
วัตถุดิบ (ถ้ามี) ->
1. ไม้ไผ่บ้าน อายุประมาณ ๒ ปี ปล้องยาวประมาณ 12-16 นิ้ว มีเส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ 4-5 นิ้ว
2. หวาย
อุปกรณ์ ->
1.มีดผ่าไม้
2.มีดเหลาตอก/จักตอก
3. เลื่อย
4.ที่เลียดตอก
5. กรรไกร
กระบวนการ/ขั้นตอน->
1. ตัดกอไผ่ หากตัดมาไว้ใช้งานจำนวนมาก ควรการเก็บให้มีอายุการใช้งานได้ยาวนานในหลุมดิน แล้วคลุมไม้ด้วยใบไม้หรือเศษผ้า รดน้ำให้ความชื้นสม่ำเสมอ
2. การเตรียมตอกไม้ไผ่ริดกิ่งและตาไม้ไผ่ออก
3. ตัดข้อ
4.ผ่าการผ่าไม้ไผ่ นิยมผ่าจากปลาย
5. การจักตอกไม้ไผ่ มี 3 วิธีคือ
5.1 การจักตอกปื้น คือ การจักตอกตามส่วนกว้างของไม้ไผ่ แล้วเหลาตอกให้บางเรียบตลอดเส้น
5.2 การจักตอกตะแคง คือ การจักตอกตามความหนาของไม้ไผ่
5.3 การจักตอกกลม คือ กาจักตอกให้เป็นเส้นสี่เหลี่ยม แล้วเหลาลบเหลี่ยมให้กลม
6. การสาน เป็นขั้นตอนถัดจากการจัก ถือว่าเป็นขั้นตอนที่สำคัญมาก เป็นขบวนการทางความคิดสร้างสรรค์และฝีมือของแต่ละคนซึ่งมีมาช้านานแล้ว และสืบต่อกันมาจนถึงปัจจุบัน โดยมีการสานด้วยรูปแบบและลวดลายแบบใดขึ้นอยู่กับลักษณะการนำไปใช้งานและความนิยมของแต่ละท้องถิ่น ซึ่งมีการสานได้หลากหลาย เช่น ถ้าต้องการภาชนะที่มีตาห่าง ๆ เช่น ชะลอม เข่ง ก็มักจะสานด้วยลายเฉลว เป็นต้น นอกจากนี้ชื่อเรียกของลวดลายในแต่ละท้องถิ่นก็อาจจะเรียกแตกต่างกันออกไป โดยการสานเครื่องจักสานโดยทั่วไปแล้ว อาจจำแนกออกเป็นลักษณะใหญ่ ๆ ได้ดังนี้
- การสานด้วยวิธีการสอดขัดกัน
- การสานด้วยการสอดขัดกันด้วยเส้นทแยง
- การสานด้วยวิธีขัดเป็นวง
7. การถักเป็นกระบวนการที่เข้ามาเสริมหรือช่วยทำให้เครื่องจักสานดูเรียบร้อยสมบูรณ์มากขึ้น เป็นการเสริมความแข็งแรงของโครงสร้างภายนอก เช่น ขอบ ปาก ก้น ของเครื่องจักสาน โดยมักจะใช้วัสดุที่เป็นเส้นอ่อนและมีความยาวพอสมควร ถักหรือผูกยึดโครงสร้างภายนอกให้ติดกับผนังของเครื่องจักสาน ลักษณะของการถักหรือการผูกขอบภาชนะโดยทั่วไปก็จะมีรูปแบบเฉพาะของการถักแต่ละแบบ เช่นเดียวกับแบบของลายสาน ซึ่งเป็นการช่วยเพิ่มความสวยงามของเครื่องจักสานไปในตัว
8. การรมควันเป็นขั้นตอนสุดท้ายของการสานเพื่อเพิ่มความแข็งแรง สวยงามแก่เครื่องจักสาน
9. ติดต่อหาตลาดจำหน่าย ซึ่งโดยปกติจะมีพ่อค้ามารับซื้อถึงบ้าน หรือบางครั้งจะรับสั่งทำตามที่ลูกค้าต้องการ หรืออาจจะนำไปขายเอง
10. ปรับปรุงและพัฒนารูปแบบของเครื่องจักสานให้ทันสมัย เป็นที่ถูกตาต้องใจของลูกค้าทุกวัย
ข้อพึงระวัง ->
กอไผ่ หากตัดมาไว้ใช้งานจำนวนมาก ควรการเก็บให้มีอายุการใช้งานได้ยาวนานในหลุมดิน แล้วคลุมไม้ด้วยใบไม้หรือเศษผ้า รดน้ำให้ความชื้นสม่ำเสมอ