ความเป็นมา / แรงบันดาลใจ / เหตุผลที่ทำ ->

ความเป็นมาของกลุ่มทอผ้าด้วยกี่กระตุกบ้านหนองปลิง เมื่อก่อนนี้การทอผ้าดั้งเดิมของราษฎรส่วนใหญ่จะเป็นงานของคนเฒ่าคนแก่ที่สนใจทอผ้าเท่านั้น ส่วนคนหนุ่มสาวไม่ค่อยนิยมทอผ้ากันมากนัก เพราะส่วนใหญ่จะนิยมออกไปหางานทำในกรุงเทพฯ และตามจังหวัดใกล้เคียง

          จนกระทั่งในปี 2533 นายมวล เนืองนุ้ย ผู้ใหญ่บ้านหมู่ที่ 7 ได้เล็งเห็นถึงปัญหาที่เกิดขึ้น จึงมีความเห็นว่าการทอผ้าน่าจะเป็นอาชีพเสริมได้อย่างดีอีกทางหนึ่ง จึงได้แจ้งความประสงค์ไปยังหน่วยงานราชการต่าง ๆ และสำนักงานอุตสาหกรรมจังหวัดกาญจนบุรี หลังจากนั้นก็ได้รับการช่วยเหลือสนับสนุนเป็นต้นมา

          การดำเนินงานในระยะแรก ๆ นั้นค่อนข้างจะประสบปัญหาในเรื่องของการสนับสนุนเรื่องการจัดดูงานนอกสถานที่ การขาดการพัฒนารูปแบบลายผ้าให้ตรงกับความต้องการของตลาด ขาดสถานที่จัดแสดงผลิตภัณฑ์ตัวอย่างและที่ทำการกลุ่ม

วัตถุประสงค์ ->

เพื่อสร้างงานและพัฒนารูปแบบเพื่อให้เป็นที่ต้องการของตลาดต่อไป แม้ว่าปัจจุบันงานทอผ้าด้วยมือจะเหลืออยู่น้อยเต็มทีก็ตาม เพราะมีการนำเทคโนโลยีสมัยใหม่มาใช้ในการทอผ้ามากขึ้น แต่หากเปรียบเทียบระหว่างการใช้เครื่องจักรกับงานฝีมือแล้ว คงบอกได้ว่างานฝีมือให้คุณค่าทางจิตใจได้มากกว่าแน่นอน

          สำหรับท่านที่มีโอกาสผ่านไปเที่ยวที่จังหวัดกาญจนบุรี ลองแวะไปชมการทอผ้าด้วยกี่กระตุกบ้านหนองปลิงดูสักครั้ง เพราะนอกจากจะมีราคาไม่แพงแล้ว ฝีมือในการทอยังสวยงามและมีความประณีตอีกด้วย  ลักษณะที่โดดเด่นของผ้ามัดหมี่บ้านหนองปลิง คือ เป็นผลิตภัณฑ์ที่มีความหนาแน่นของเนื้อผ้า เวลานำมาตัดเย็บจะไม่ย้วย ไม่แยก ไม่หด สีคงทน สวมใส่สบาย การดูแลรักษาง่ายเพราะซักด้วยเครื่องซักผ้าได้โดยไม่ทำให้ผ้าแยกหรือยุ่ย สวมใส่สบายได้หลายโอกาส มีหลายรูปแบบที่ทันสมัย

           ฝีมือ แรงงาน เป็นคนในชุมชมทั้งหมดซึ่งได้รับการถ่ายทอดจากผู้ที่มีความรู้ความชำนาญ มีความผูกพันกันเหมือนญาติพี่น้อง พึ่งพาอาศัยซึ่งกันและกัน และมีการพัฒนาภูมิปัญญาที่ใช้ในการทอผ้าและแบ่งงานกันทำ

วัตถุดิบ (ถ้ามี) ->

1. ด้ายสี

2. ด้ายมัดหมี่    

อุปกรณ์ ->

กระบวนการ/ขั้นตอน->

ขั้นตอนการเตรียมด้ายยืน โดยใช้ด้ายประดิษฐ์เบอร์ 40/2 ที่ย้อมสำเร็จแล้วนำมาปั่นเข้าหลอด เมื่อเข้าหลอดเรียบร้อยแล้วก็เตรียมตั้งเป็นร้านเพื่อเดินด้ายเข้ารูปโครง 

ขั้นตอนการเตรียมด้ายพุ่ง โดยการเข้ารูปโครงให้เสร็จก่อน และต้องคำนวณดูว่าจะใช้กี่เมตร เมื่อคำนวณได้แล้วก็จะหาความกว้าง ความยาว เช่น ถ้าตั้งเส้นด้าย 76 หลอดและต้องการผ้าหน้ากว้าง 40” ก็จะเดินด้าย 16 ครั้ง หรือ 16 เที่ยว จะได้เส้นด้ายออกมาทั้งสิ้น 1216 ฟันหวี สำหรับความยาวนั้นนับเอาจากม้าเดินด้าย ถ้าม้าเดินด้ายยาวตัวละ 5 เมตร ก็จะใช้ 1 หลัก 5 เมตร ถ้าต้องการ 100 เมตร ก็ใช้ 10หลัก เมื่อได้ความยาว ความกว้างแล้วก็จะเตรียมเข้าฟันหวีต่อไป
การจัดเส้นด้ายเข้ารูปโครง เมื่อได้ความกว้าง ความยาวแล้ว ขั้นตอนต่อไปก็เตรียมด้ายเข้าฟันหวีหรือเรียกอีกอย่างว่าฟันฟืม ถ้าหากต้องการฟันหวี 40” หมายถึง 1216 ฟันหวี ก็จะเอาเส้นด้ายร้อยเข้าไปในฟันหวีเพื่อที่จะเตรียมม้วนต่อไป (ฟันหวี เป็นฟืมที่ใช้สำหรับทอผ้าที่จะให้เป็นผืนผ้าออกมา เส้นด้ายทุกเส้นจะต้องผ่านฟันหวีก่อน)  เมื่อร้อยฟันหวีเสร็จแล้วก็จะนำเอาเข้าม้าม้วน คือไม้ม้วนที่เราจะใช้เก็บด้ายไว้ เมื่อม้วนด้ายหมดแล้วก็จะเตรียมการจัดตะกอด้ายต่อไป การนำเข้าม้าม้วนเราต้องตรวจสอบฟันหวีดูว่า ฟันหวีจะต้องครบไม่มีการขาด ไม่มีการเกิน เพราะจะทำให้ผ้าเกิดมีตำหนิได้ เมื่อตรวจสอบเรียบร้อยแล้วก็จะเตรียมตะกอด้ายต่อไป 

การเก็บตะกอ ต้องตรวจเส้นด้ายที่ม้วนมาว่าไม่ผิด คือต้องมีเส้นบน เส้นล่าง และ เส้นบนต้องอยู่บน เส้นล่างต้องอยู่ล่าง ตะกออันนี้เวลาเหยียบเส้นด้ายจะมีการขับกันขึ้นลงที่จะทออกมาเป็นผืนผ้า 

การนำเข้ากี่  จะใช้ม้วนด้ายที่ได้เตรียมไว้ นำเข้าไปในกี่ประกอบให้เรียบร้อย ผูกตะกอมัดโยงทั้งข้างบน ข้างล่างจนเรียบร้อยก็เตรียมทอได้เลย 

การเตรียมทอ คือ การเตรียมด้ายพุ่ง ถ้าเราจะทอผ้าสีธรรมดา เราก็ใช้ด้ายสีขาวย้อมสีตามที่เราต้องการว่าจะใช้สีอะไร แต่ถ้าเป็นผ้าขาวม้าก็จะใช้สลับสี สลับลายไปมา ถ้าเป็นผ้ามัดหมี่ ก็จะต้องเตรียมเส้นด้ายสีขาวมาเข้าใจเมื่อเข้าใจด้ายแล้วก็จะนำมามัดย้อมตามที่เราต้องการ สำหรับการมัดย้อมก็จะใช้วิธีมัดย้อมว่าจะใช้สีไหน ลายอะไร แล้วก็นำมามัดเป็นผืนผ้า ต้องการสีอะไรก็ย้อมสีนั้น เมื่อมัดย้อมเสร็จแล้วก็จะนำด้ายนั้นมาเข้าระวิงโดยให้ตัดเชือกที่มัดเอาไว้ออก ด้ายก็จะออกมาเป็นลวดลาย แล้วนำมาเข้าระวิง เพื่อจะกรอใส่หลอดเล็กๆ เมื่อกรอเสร็จแล้วก็จะนำเข้ากระสวยสำหรับนำมาทอผ้าต่อไป ในด้านการทอผ้า ถ้าเป็นผ้าสีธรรมดาก็จะพุ่งด้ายได้เร็วมาก แต่ถ้าเป็นการทอผ้ามัดหมี่ ต้องมาเรียง มาจัดลายที่ต้องการ เข้าดอก เข้ารูป เข้าทรง แต่ถ้าเป็นผ้าขาวม้า จะใช้วิธีสลับสี สลับลาย คือ เปลี่ยนกระสวยไปเรื่อย ๆ
การค้นด้ายจากหลัก ประกอบด้วยอุปกรณ์ร้านที่ตั้งด้าย ร้านที่เป็นลูกหลักสำหรับพันด้าย จากนั้นดึงเส้นด้ายไปพันกับหลักพันด้ายบนร้านตั้งลูกหลัก
สอดฟันฟืม ถ้าใช้ฟืมห่างด้ายเส้นยืนจะบางเนื้อผ้าไม่แน่น ถ้าใช้ฟืมถี่เนื้อผ้าจะแน่นละเอียด การสอดฟันฟืมจะต้องใช้ 2 คน คนแรกเป็นคนส่งด้าย โดยให้ด้ายเกี่ยวกับตะขอส่งให้อีกคน ซึ่งจะเป็นคนนำเส้นด้ายมาสอดดับฟืม จากนั้นส่งกลับให้คนส่งด้าย ทำแบบนี้เรื่อยไปจนกว่าด้ายจะหมด
การม้วน ประกอบด้วยอุปกรณ์ ไม้ม้วน 1 อัน ร้านตั้งด้ายที่จะม้วน เอาม้วนด้ายมาวางแล้ว นำฟืมมาคั่น จากนั้นลากฟืมม้วนใส่ไม้ม้วน

การตะกอ ประกอบด้วยอุปกรณ์ เส้นด้าย ไม้สำหรับริ่ว เขา 4 อัน เต่าซึ่งเป็นตัวจัดเส้นด้ายให้เท่ากัน 

วิธีตะกอ พันด้ายใส่ไม้เวลาเหยียบทำให้ด้ายสลับขึ้นลงเวลาทอ

การทอ นำฟืมมาวางตรงรางกระสวยเหยียบขึ้นลง แล้วสอดด้ายพุ่งไปตามสีที่ต้องการทอ

 

ข้อพึงระวัง ->

การค้นด้ายจากหลัก ประกอบด้วยอุปกรณ์ร้านที่ตั้งด้าย ร้านที่เป็นลูกหลักสำหรับพันด้าย จากนั้นดึงเส้นด้ายไปพันกับหลักพันด้ายบนร้านตั้งลูกหลัก

สอดฟันฟืม ถ้าใช้ฟืมห่างด้ายเส้นยืนจะบางเนื้อผ้าไม่แน่น ถ้าใช้ฟืมถี่เนื้อผ้าจะแน่นละเอียด การสอดฟันฟืมจะต้องใช้ 2 คน คนแรกเป็นคนส่งด้าย โดยให้ด้ายเกี่ยวกับตะขอส่งให้อีกคน ซึ่งจะเป็นคนนำเส้นด้ายมาสอดดับฟืม จากนั้นส่งกลับให้คนส่งด้าย ทำแบบนี้เรื่อยไปจนกว่าด้ายจะหมด การม้วน ประกอบด้วยอุปกรณ์ ไม้ม้วน 1 อัน ร้านตั้งด้ายที่จะม้วน เอาม้วนด้ายมาวางแล้ว นำฟืมมาคั่น จากนั้นลากฟืมม้วนใส่ไม้ม้วน