จักสานจากติวไผ่
โดย : นายแพง แก้วใส วันที่ : 2017-03-14-15:32:25ที่อยู่ : 22 ม.5 บ้านท่าล้ง ต.ห้วยไผ่
ความเป็นมา / แรงบันดาลใจ / เหตุผลที่ทำ ->
กระติบข้าวเป็นเอกลักษณ์ของคนในภาคอีสานที่มีมาแต่บรรพบุรุษซึ่งอาศัยพืชจากป่าที่เกิดขึ้นตามธรรมชาติ
วัตถุประสงค์ ->
1. สืบทอดภูมิปัญญาจากบรรพบุรุษสู่รุ่นลูกหลาน
2. เพื่อได้ขยายการทำกระติบข้าว
3. เพื่อได้รู้ถึงการทำกระติบข้าว
วัตถุดิบ (ถ้ามี) ->
ไม้ไผ่ที่เป็นทรัพยากรที่มีอยู่มากมายในพื้นที่ ส่วนใหญ่ชาวบ้านจะนำมาจากป่าภูสีฐานซึ่งอยู่ใกล้บ้าน และมีการปลูกทดแทนอยู่ในพื้นที่ไร่สวนของตนเอง เพื่อเป็นการป้องกันการสูญหายของทรัพยากร
อุปกรณ์ ->
1. ด้ายไนล่อน
2. เข็มเย็บผ้าขนาดกลาง
3. กรรไกร
4. มีดโต้
5. เลื่อย
6. เหล็กหมาด (เหล็กแหลม)
7. ก้านตาล
กระบวนการ/ขั้นตอน->
ขั้นตอนที่ ๑ การเตรียมไม้ไผ่
๑. ตัดไม้ไผ่ไร่(เพราะมีคุณสมบัติเนื้อจะเหนียวกว่าไม่ไผ่ชนิดอื่นๆ) เป็นท่อน ๆละ ขนาดความยาว ๔๐ ซ.ม.
๒. ตัดข้อไม้ไผ่ให้เรียบ
๓. ขูดเปลือกสีเขียวของไม้ไผ่ออกให้หมด
๔. ผ่าไม้ไผ่แบ่งครึ่ง ต่อจากนั้นผ่าเป็น ๔ ซีก ผ่าออกเป็น ๘ ซีก และผ่า ๑๖ ซีก ตามลำดับ ซึ่งไม้ ๑ ท่อนจะแบ่งออกได้ ๑๖ ซีก
๕. เหลาเส้นตอก โดยกำหนดขนาดตามที่ต้องการ
๖. นำเส้นตอกมารีดโดยการใช้เครื่องรีดเส้น เพื่อให้เส้นคมทั้งสองด้าน ทำให้เวลาสานเส้นจะได้ชิดกันและมีความละเอียดสวยงาม
๗. คละเส้นตอกผสมกัน แล้วมานับตอกครั้งละ ๓ เส้น นับเป็น ๑ ถ้านับเส้นตอกได้ ๓๐ คู่ จะเท่ากับ ๑ ฝา ซึ่งกระติบข้าว ๑ กล่อง เท่ากับ ๒ ฝาที่จะนำมาประกบกันเป็นกระติบข้าว เท่ากับต้องใช้เส้นตอกจำนวน ๖๐ คู่ เทคนิคในการสานคือถ้าต้องการเส้นละเอียด จะต้องใช้เส้นตอกไม่น้อยกว่า ๒๘ คู่ขึ้นไป
ขั้นตอนที่ ๒ วิธีการสาน
๑. เริ่มการสานโดยก่อนับตอก ๕ เส้น ใช้เป็นตัวตั้ง ๕ เส้น ตัวสาน ๕ เส้น นับจากซ้ายไปขวา
สานเส้นที่ ๑ ยกตัวตั้ง ๑,๒,๕
สานเส้นที่ ๒ ยกเส้นที่ ๒ ,๓
สานเส้นที่ ๓ ยกเส้นที่ ๓,๔
สานเส้นที่ ๔ ยกเส้นที่ ๑,๔,๕
สานเส้นที่ ๕ ยกเส้นที่ ๑,๒,๕
๒. เริ่มสานเส้นตอกตามลาย ๒ ในแนวนอน
๓. เอาลาย ๒ แนวนอนมาจดกัน แล้วสานให้ต่อกันเป็นลาย ๒ แนวนอนทั้งหมด
๔. สานลาย ๒ แนวตั้ง โดยสานทีละข้างสานขึ้นมา ๖-๘ ลาย แล้วทำลาย ๒ แนวนอนจนครบเส้นตอก แล้วจึงเริ่มลาย ๒ แนวนอนอีก ๕ ลายแล้วม้วนตอก โดยทำเหมือนกันทั้ง ๒ ด้าน เสร็จแล้วจึงตัดเส้นตอกส่วนเกินที่เหลือออกจากลาย
ขั้นตอนที่ ๓ วิธีการตัด
๑. วางมีดตามขอบแล้วม้วนเส้นตอก หลังจากนั้นจึงจับเส้นตอกที่ต้องการตัดดึงกลับด้านหลัง
๒. พับครึ่งให้เป็น ๒ ชั้น โดยดึงปากขอบให้เข้าไปข้างใน แล้วพรมน้ำ เพื่อป้องกันไม่ ให้ไม้ไผ่แห้ง เพราะจะทำให้ไม้ไผ่หักได้ และพับให้ปากขอบเสมอกัน
๓. พับเป็นลิ้นใส่ฝา ( พับลาย ๒ แนวนอน ให้ตรงกันเป็นวงรอบ แล้วนำมาทุบเพื่อให้เป็นลวดลายเสมอกัน)
ขั้นตอนที่ ๔ การสานฝา
๑. นำไม้ไผ่บ้านมาสานเป็นลาย ๓ หรือที่คนท้องถิ่นเรียกกันว่าลายตาแหลว หรือเริ่มจากการก่อลายขัดก็ได้
๒. สานเสร็จแล้ว นำมาวัดเส้นผ่าศูนย์กลางของฝา แล้วพับครึ่งใช้เข็มแทงตรงจุดศูนย์กลาง ทำวงเวียนรัศมีเป็นวงกลม
๓. ตัดตามรอยขีดให้เป็นวงกลม
๔. ดึงลิ้นชั้นนอกขึ้นแล้วใส่ฝา โดยพลิกด้านทางลาย ๓ ออกด้านนอก แล้วจึงพับลิ้นชั้นนอกเข้า หลังจากนั้นพับลิ้นชั้นในลงไป แล้วใช้ด้ามพร้าทุบ ต่อจากนั้นจึงใช้สายยางรัดไว้
๕. เย็บแบบด้นถอยหลัง โดยใช้หวายเย็บข้ามที่ละ ๓ เส้นตอก
ขั้นตอนที่ ๕ การทำฐานกระติบข้าว
๑. โค้งฐานกระติบข้าว ซึ่งทำจากไม้เนื้ออ่อน เช่น ไม้มะกอก ,ไม้งิ้วผา .ไม้ยอ
๒. เย็บต่อฐานกับตัวกระติบข้าว
ขั้นตอนที่ ๖ การอบรมควันกระติบข้าว
๑.นำกระติบข้าวมาอบรมควันในถังแดง เพื่อป้องกันมอด ปลวก และเพื่อเพิ่มสีสันให้กับเส้นไม้ไผ่ โดยใช้เวลารมควันประมาณ ๓๐ นาที ซึ่งเทคนิคในการอบนั้นต้องเปิดฝากระติบข้าวออก
ข้อพึงระวัง ->